Konieczność stosowania osłon dla elementów ruchomych dostępnych w maszynach, ocena ryzyka maszyny.

Otrzymaliśmy ciekawe zapytanie od Pani Agnieszki:

"[...] Chciałabym prosić o pomoc w interpretacji zapisów Dyrektywy maszynowej 2006/42/WE i ROZPORZĄDZENIA MINISTRA GOSPODARKI
z dnia 21 października 2008 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla maszyn.

Czy zawsze trzeba stosować osłony dla elementów obracających?
[...]

Czy wystarczy że producent który przedłożył deklaracje zgodności WE określił elementy obracające jako ryzyko szczątkowe i spełnił §10 ust. 3

„§10 ust. 3 poinformować użytkowników o ryzyku resztkowym, spowodowanym jakimikolwiek niedostatkami w przyjętych środkach ochronnych, i wskazywać, czy jest konieczne przeszkolenie w tym zakresie, oraz określić potrzeby stosowania środków ochrony indywidualnej.”"



Pani Agnieszko temat jest niezwykle ciekawy.

W praktyce to producent maszyny podlegającej pod wymagania dyrektywy maszynowej 2006/42/WE powinien określić zagrożenia związane z użytkowaniem maszyny, ocenić ryzyko wystąpienia takiego zagrożenia, a jeżeli to ryzyko będzie przez niego ocenione jako nieakceptowalne - powinien je minimalizować.

I tu dochodzimy do dwóch bardzo ważnych spraw:
- pierwszą z nich jest ocena ryzyka producenta, w której ocenia on akceptowalność danego rozwiązania - ale załóżmy, że określił to ryzyko jako nieakceptowalne (tak się dzieje w większości takich sytuacji),
- drugą jest kwestia redukcji ryzyka. Zakładając to co powyżej założyliśmy, czyli ryzyko nieakceptowane, producent ma obowiązek podjęcia działań minimalizujących ryzyko.

Tutaj trzeba się poprawnie odnieść do tej drugiej kwestii, z tego względu, iż podlega ona pod wymagania załącznika I dyrektywy maszynowej 2006/42/WE (te same zapisy znajdziemy w Rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 21 października 2008 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla maszyn). Na mocy punkty 1 załącznika I do dyrektywy maszynowej 2006/42/WE:

"Za pomocą iteracyjnego procesu oceny ryzyka i zmniejszania ryzyka, o którym mowa powyżej, producent lub jego upoważniony przedstawiciel:
[...]
— eliminuje zagrożenia lub zmniejsza ryzyko związane z takimi zagrożeniami poprzez zastosowanie środków ochronnych, zgodnie z hierarchią ważności ustanowioną w sekcji 1.1.2.b)."

Sekcja 1.1.2.b) załącznika I do dyrektywy maszynowej 2006/42/WE określa:

"Przy wybieraniu najwłaściwszych metod producent lub jego upoważniony przedstawiciel musi stosować następujące zasady, według podanej kolejności:
— wyeliminowanie lub zminimalizowanie ryzyka, tak dalece jak jest to możliwe (projektowanie i wykonywanie maszyn bezpiecznych z samego założenia);
— podjęcie koniecznych środków ochronnych w związku z ryzykiem, którego nie można wyeliminować;
— informowanie użytkowników o ryzyku resztkowym, spowodowanym jakimikolwiek brakami w przyjętych środkach ochronnych, wskazanie, czy konieczne jest szczególne przeszkolenie oraz określenie potrzeby stosowania środków ochrony osobistej."

Jest to metoda "trzech kroków" zwana także jako "triada bezpieczeństwa" dla maszyn. Wynika z niej, że w przypadku wystąpienia ryzyka nieakceptowalnego:
1) w pierwszej kolejności producent maszyny ma postarać się ją przeprojektować, aby wyeliminować przyczyny danego zagrożenia. Jeżeli jest to możliwe, producent musi tak postąpić, jeżeli to nie jest możliwe, może przejść do następnego podpunktu,
2) w drugiej kolejności producent maszyny musi zabezpieczyć dany element stanowiący zagrożenie, za pomocą technicznych środków ochronnych i/lub uzupełniających środków ochronnych. Tutaj osłony stałe czy ruchome będą idealnym przykładem spełnienia kroku 2 z "naszej triady bezpieczeństwa". I znowu wracamy do wyboru producenta z pierwszego podpunktu. Jeżeli jest możliwe wykonanie kroku 2, producent musi tak postąpić, aby krok 2 zastosować, a dopiero jeżeli to nie jest możliwe, może przejść do następnego podpunktu,
3) w trzeciej kolejności producent stosuje te bardziej "miękkie" sposoby, tj. zapisy w instrukcji obsługi, oznaczenia na maszynie informujące o zagrożeniu, szkolenia personelu, itp.

W przypadku ryzyka nieakceptowalnego, kluczem do określenia konieczności montażu osłon na jakimkolwiek elemencie ruchomym maszyny jako formie zmniejszenia ryzyka jest stwierdzenie, czy istnieje taka fizyczna możliwość.

Jeżeli jest - nie można pozostawić elementu ruchomego nieosłoniętego, należy zastosować krok 2 z "triady bezpieczeństwa".
Jeżeli nie ma fizycznej możliwości - można minimalizować ryzyko poprzez określenie ryzyka resztkowego (szczątkowego) i poinformować w różne sposoby użytkownika o zagrożeniu.

Także decyzja tutaj należy tylko i wyłącznie do producenta tej maszyny. Jednak powinien on mieć na uwadze, iż jeżeli dojdzie do wypadku z nieosłoniętym elementem ruchomym, a podczas analizy tej sytuacji przez organy nadzoru rynku czy też przez biegłego sądowego okaże się, że widzą oni fizyczne możliwości zabezpieczenia tego elementu - producent będzie odpowiedzialny za wypadek. Nawet jak poinformował w instrukcji obsługi o zagrożeniach i ostrzegał użytkowników, nawet jak na maszynie znajdowały się piktogramy informujące o nim.

Ryzyko resztkowe (szczątkowe) jest zarezerwowane tylko i wyłącznie dla sytuacji, gdzie nie można podjąć kroku 1 oraz kroku 2 z "metody trzech kroków", inaczej nazwanej "triadą bezpieczeństwa", podczas redukowania zagrożeń i zmniejszania ryzyka.