OCENA RYZYKA DLA MASZYN WEDŁUG DYREKTYWY 2006/42/WE - CZ. 2
Przeprowadzenie oceny ryzyka jest kluczowym elementem w celu zapewnienia bezpieczeństwa maszyny, dlatego jest ona obowiązkowa podczas nadawania znaku CE na maszyny. W dzisiejszym artykule kontynuującym rozważania na temat oceny ryzyka dla maszyn zostaną przedstawione etapy, jakie powinien przejść producent podczas jej projektowania, aby ostatecznie móc wystawić deklarację zgodności i znak CE. Przeprowadzanie oceny ryzyka według dyrektywy maszynowej 2006/42/WE składa się z następujących etapów:
PRODUCENT LUB JEGO UPOWAŻNIONY PRZEDSTAWICIEL OKREŚLA OGRANICZENIA DOTYCZĄCE MASZYNY
W pierwszym etapie należy określić ograniczenia dotyczące użytkowania, przestrzeni i czasu korzystania z maszyny. Należy zwrócić uwagę na użycie maszyny zgodnie z przeznaczeniem (przewidywane zastosowanie) oraz dające się przewidzieć użytkowanie nieprawidłowe (np. co się stanie w przypadku niewłaściwego korzystania z maszyny). Należy określić różne rodzaje pracy maszyny, opisać gdzie maszyna będzie wykorzystywana (zastosowanie przemysłowe, domowe) i przez kogo może być obsługiwana.
Jeśli chodzi o ograniczenia dotyczące przestrzeni i czasu to należy na przykład wziąć pod uwagę zasięg ruchu operatora, interfejs operator - maszyna, zalecany czas między przeglądami maszyny oraz czas jej życia. Producent powinien przewidzieć wszelkie ograniczenia dotyczące maszyny.
IDENTYFIKOWANIE ZAGROŻEŃ W MASZYNACH
Gdy zostaną już określone ograniczenia dotyczące maszyny kolejnym krokiem w ocenie ryzyka jest identyfikacja zagrożeń. Według normy EN 12100 zagrożenia należy zidentyfikować we wszystkich fazach „cyklu życia” maszyny, czyli od produkcji, przez transport i montaż do demontażu i złomowania. Tylko wtedy, gdy zagrożenia zostaną zidentyfikowane, będzie można podjąć działania w celu wyeliminowania zagrożeń lub zmniejszenia ryzyka.
Zagrożenia mogą dotyczyć różnych obszarów, dlatego należy poddać analizie każdą z poniżej wymienionych grup zagrożeń:
- mechaniczne,
- elektryczne,
- termiczne,
- powodowane hałasem,
- powodowane drganiami,
- związane z promieniowaniem,
- związane materiałami i substancjami występującymi w maszynie.
Wymieniona lista zagrożeń nie jest kompletna. Gdyby producent lub upoważniony przedstawiciel stwierdził, że maszyna stwarza jeszcze inne zagrożenia, wówczas również powinien wziąć je pod uwagę przy ocenie ryzyka maszyn.
METODY SZACOWANIA RYZYKA DLA MASZYN
Następnym krokiem w procesie oceny ryzyka dla maszyn jest szacowanie ryzyka. Ryzyko określa się dla każdego zidentyfikowanego wcześniej zagrożenia. Poziom ryzyka zależy od następujących elementów:
- Ciężkość szkody, jakie może doznać operator maszyny lub osoba postronna,
- Prawdopodobieństwo wystąpienia tej szkody.
Ryzyko można oszacować na podstawie funkcji:
Ryzyko = (ciężkość szkody x prawdopodobieństwo wystąpienia szkody)
Prawdopodobieństwo powstania szkody jest zależne od:
Narażenia osoby na zagrożenia,
Zaistnienia zdarzenia niebezpiecznego,
Technicznych i ludzkich możliwości uniknięcia lub ograniczenia tej szkody.
OCENA RYZYKA DLA MASZYN
Określenie konieczności redukcji ryzyka powinno się przeprowadzać niezależnie dla każdego zidentyfikowanego zagrożenia. Na podstawie oszacowanego wcześniej ryzyka ustala się, czy potrzebne jest zastosowanie środków zapobiegawczych w maszynie lub dla operatora. Próg, który określa czy potrzebne są środki bezpieczeństwa ustala osoba przeprowadzająca ocenę ryzyka. Ryzyko którego nie można wyeliminować na etapie projektowania i produkcji (pomimo zastosowanych środków zapobiegawczych) jest nazywane ryzykiem resztkowym. Informacja o nim powinna znaleźć się w dokumentacji maszyny.
ELIMINACJA ZAGROŻENIA LUB ZMNIEJSZENIE RYZYKA ZWIĄZANEGO Z ZAGROŻENIAMI
Zmniejszenie ryzyka można osiągnąć poprzez wyeliminowanie zagrożeń lub zmniejszenie każdego z dwóch elementów ryzyka (ciężkości i prawdopodobieństwa wystąpienia). Aby ograniczyć ryzyko należy postępować zgodnie z „metodą trzech kroków”, czyli:
- Wprowadzić rozwiązania konstrukcyjne bezpieczne same w sobie,
- Stosować techniczne środki ochronne i/lub uzupełniające środki ochronne,
- Zawrzeć w instrukcji obsługi informacje dotyczące bezpiecznego użytkowania.
PRZYGOTOWANIE DOKUMENTACJI OCENY RYZYKA
Dokumentacja oceny ryzyka powinna zawierać następujące elementy:
- Dokładne dane maszyny,
- Wytyczne dotyczące użytkowania maszyny (obciążenie maksymalne, itp.),
- Wszystkie zidentyfikowane zagrożenia,
- Informacje użyte w ocenie ryzyka:
- Wykorzystane dane i ich źródła (historie wypadków, itd.),
- Niepewność dotycząca wykorzystanych danych i jej wpływ na wynik oceny ryzyka,
- Opis zastosowanych środków ochronnych,
- Informacje o pozostałym ryzyku resztkowym,
- Każdy dokument opracowany podczas oceny ryzyka,
- Wynik oceny ryzyka.
Dokumentacja oceny ryzyka jest elementem dokumentacji maszyn, którą należy przygotować podczas nadawania oznaczenia CE na maszyny. Producent nie musi przekazywać jej użytkownikom maszyny, jednak powinien ją przechowywać wraz z deklaracją zgodności maszyny, przez okres 10 lat.
Podsumowanie
Krótki opis poszczególnych etapów oceny ryzyka pokazuje, jak pracochłonny jest to proces. Jeśli chcemy aby nasza maszyna była bezpieczna, musimy przeanalizować dokładnie każdy krok, który został przedstawiony powyżej. Dobrze przeprowadzona ocena ryzyka chroni producenta maszyny przed konsekwencjami, które mogą go dotknąć w razie wystąpienia zdarzenia wypadkowego z udziałem jego maszyny. Należy jednak pamiętać, że cała ocena ryzyka jest przeprowadzana przede wszystkim dla nas wszystkich – użytkowników maszyn - ludzi codziennie korzystających z przeróżnych urządzeń.
