NORMY ZHARMONIZOWANE Z DYREKTYWĄ MASZYNOWA 2006/42/WE

Czym jest norma, a czym jest norma zharmonizowana? Czy jest obowiązkowa? Czy należy ją stosować, aby spełnić wymagania dyrektywy maszynowej 2006/42/WE? Czy jest ona wymagana do oznaczenia znakiem CE? Czy bez niej można wystawić deklarację zgodności WE? Na te i inne pytania uzyskacie Państwo odpowiedź w artykule poniżej.

Aby odpowiedzieć sobie na powyższe pytania, musimy zacząć od początku, a więc od podziału dokumentów odniesienia, jakie należy zastosować w procesie oceny zgodności maszyny. Otóż artykuł 6, punkt 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności (Dz.U. 2002 nr 166 poz. 1360) mówi:

Wyroby wprowadzane do obrotu lub oddawane do użytku podlegają ocenie zgodności z:

1. zasadniczymi wymaganiami określonymi w przepisach wydanych na podstawie art. 9 ust. 1 albo
2. szczegółowymi wymaganiami określonymi w przepisach wydanych na podstawie art. 10 ust. 1, albo
3. zasadniczymi lub szczegółowymi wymaganiami określonymi w odrębnych ustawach.

NORMY DLA DYREKTYWY MASZYNOWEJ - CO TO JEST?

Ustawa przywołuje dwa rodzaje wymagań: zasadnicze i szczegółowe. Wymagania zasadnicze to nic innego, jak wymagania zawarte w dyrektywach nowego podejścia (w przypadku dyrektywy maszynowej będzie to Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 października 2008 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla maszyn). Od § 9 do § 126 w rozporządzeniu zawarte są wymagania zasadnicze. Wymagania szczegółowe to wszystkie inne wymagania prawne (inne niż zasadnicze). W praktyce będą to m. in. decyzje komisji europejskiej, rozporządzenia Parlamentu Europejskiego, itp. Ustawa o systemie oceny zgodności definiuje również samo określenie normy zharmonizowanej, jako normę w rozumieniu art. 2 pkt 9 rozporządzenia (WE) nr 765/2008, której tytuł i numer zostały opublikowane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej. Idąc dalej za rozporządzeniem (WE) 765/2008, norma zharmonizowana oznacza normę przyjętą przez jedną z europejskich organizacji normalizacyjnych wymienionych w załączniku I do dyrektywy 98/34/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 czerwca 1998 r. W załączniku I dyrektywy 98/34/WE po stronie Polski występuje Polski Komitet Normalizacyjny.

Reasumując, norma będzie pewnego rodzaju szczegółową specyfikacją techniczną, która opublikowana została przez Polski Komitet Normalizacyjny. W praktyce każdy dokument, którego nazwa zaczyna się od fraz PN-XX, gdzie XX może być oznaczeniem EN, ISO, B, itp. będzie normą. Normy mogą dotyczyć każdej dziedziny życia, czego ciekawym przykładem normy jest norma PN-A-77701:1997. Posiada ona tytuł „Produkty warzywne -- Ogórki kwaszone i przeciery z ogórków kwaszonych”. Tak więc Polski Komitet Normalizacyjny określił specyfikację techniczną dotyczącą produkcji ogórków kwaszonych.

Wiemy już, że norma jest dokumentem wprowadzonym przez Polski Komitet Normalizacyjny. Występują różne oznaczenia norm. Numer normy ma postać:

PN-XX YYYYY:ZZZZ, gdzie:

• PN – oznaczenie wskazujące, że norma jest wprowadzona do zbioru norm polskich,
• XX – oznaczenie zasięgu normy, które może przybierać różne wartości:

1. 1. normy oznaczone jako -A, -B czy inne jednoliterowe oznaczenia są tylko i wyłącznie polskimi normami, przykład: „PN-G-49001:1997 - Górnicze koleje podziemne -- Sygnały i znaki kolejowe”,
   2. normy oznaczone jako EN są normami przyjętymi w całej Unii Europejskiej, np. "PN-EN 9100:2009 - Lotnictwo i kosmonautyka -- Systemy zarządzania jakością -- Wymagania (na podstawie ISO 9001:2000) i systemy jakości -- Model zapewnienia jakości w projektowaniu, pracach rozwojowych, produkcji, instalowaniu i serwisie (na podstawie ISO 9001:1994)",
   3. normy oznaczone jako ISO są normami przyjętymi i stosowanymi na całym świecie, np. „PN-EN ISO 9001:2015-10 - Systemy zarządzania jakością – Wymagania”,
   4. dodatkowe oznaczenia mogące występować w tej kategorii będą mówiły o zatwierdzeniu normy przez dany komitet techniczny – np. IEC – Międzynarodową Komisję Elektrotechniczną), np. „PN-EN ISO/IEC 17025:2005 - Ogólne wymagania dotyczące kompetencji laboratoriów badawczych i wzorcujących”.

• YYYYY – oznaczenie numeru normy, zazwyczaj 4-ro, lub 5-cio cyfrowy numer.
• ZZZZ – rok wydania danej normy.

Rozłóżmy sobie zatem numer normy na części pierwsze ze strony praktycznej. O czym będą mówiły nam poszczególne oznaczenia normy PN-EN ISO 12100:2012?

• PN – jest to norma znajdująca się w zbiorze norm polskich,
• EN ISO – jest to norma przyjęta i stosowana na terenie całej Unii Europejskiej (EN) , jak i na całym świecie (ISO),
• 12100 – numer normy, po wyszukaniu wskazuje, że jest to norma zatytułowana „Bezpieczeństwo maszyn -- Ogólne zasady projektowania -- Ocena ryzyka i zmniejszanie ryzyka”
• 2012 – rok wydania, oznacza, że polskie wydanie normy zostało wydane w roku 2012.

NORMY ZHARMONIZOWANE Z DYREKTYWĄ 2006/42/WE

Wiemy już, że dokument PN-EN ISO 12100:2012 jest normą, jednak czy jest to norma zharmonizowana? Na to pytanie niestety nie będziemy w stanie odpowiedzieć analizując sam numer normy. Norma zharmonizowana jest normą, która w jakiejś swojej części spełnia wymagania dyrektywy, do której się odnosi. A więc, możemy znaleźć normy zharmonizowane z dyrektywą maszynową 2006/42/WE lub inne normy zharmonizowane jednocześnie z dyrektywami 2006/95/WE i 2006/42/WE. Oznacza to, iż niektóre normy spełniają w jakiejś części wymagania dyrektywy maszynowej MD lub kilku dyrektyw, np. maszynowej MD i niskonapięciowej LVD. Rozpoznania z jakimi dyrektywami dane normy są zharmonizowane dokonamy w Obwieszczeniach Prezesa Polskiego Komitetu Normalizacyjnego wydawanych mniej więcej dwa razy w roku, oraz w samej normie (będzie zawierała odniesienie do numeru dyrektywy).

Skoro normy zharmonizowane z dyrektywą maszynową spełniają wymagania zasadnicze warto z nich skorzystać, aby przeprowadzić ocenę zgodności maszyn. Jednak norm zharmonizowanych z dyrektywami może być bardzo dużo (dyrektywa maszynowa ma na dzień dzisiejszy 848 norm zharmonizowanych). Producent chcący wykorzystać normy w swojej ocenie zgodności maszyny musi określić które normy wybrać. Oczywiście nie będzie możliwe zastosowanie wszystkich 848 norm. Nawet gdyby producent chciał to zrobić, nie będzie wstanie, ponieważ niektóre normy dotyczą tylko pewnych typów maszyn. Aby dowiedzieć się, z których norm producent powinien skorzystać, trzeba opowiedzieć o trzech kategoriach norm zharmonizowanych z dyrektywą maszynową 2006/42/WE: A, B i C.

Podział norm mówi nam o poziomie szczegółowości danej specyfikacji.

1. Normy typu A – są to normy, które mogą być zastosowane do absolutnie każdej maszyny, bez względu na to, czy maszyną jest mały wiatrak przemysłowy, czy 200-tonowa linia produkcyjna.
2. Normy typu B – są to normy, które mogą być zastosowane to szerokiej grupy maszyn, aczkolwiek nie do wszystkich. Na przykład są to normy tylko do maszyn elektrycznych (spora część maszyn posiada elektrykę, więc tam możemy normę zastosować, ale istnieją maszyny hydrauliczne czy pneumatycznie, gdzie elektryki nie znajdziemy).
3. Normy typu C – są to normy, które są stworzone do konkretnie rodzaju maszyny. Normy typu C stawiają już szczegółowe wymagania dopasowane do jednego typu maszyny.

Przykłady norm zharmonizowanych typu A, B i C są:

Typ A:

• PN-EN ISO 12100:2012 Bezpieczeństwo maszyn -- Ogólne zasady projektowania -- Ocena ryzyka i zmniejszanie ryzyka

Typ B:

• PN-EN 349+A1:2010 Bezpieczeństwo maszyn -- Minimalne odstępy zapobiegające zgnieceniu części ciała człowieka
• PN-EN 953+A1:2009 Bezpieczeństwo maszyn -- Osłony – Ogólne wymagania dotyczące projektowania i budowy osłon stałych i ruchomych
• PN-EN 1037+A1:2010 Bezpieczeństwo maszyn – Zapobieganie niespodziewanemu uruchomieniu
• PN-EN ISO 13849-1:2008 Bezpieczeństwo maszyn -- Elementy systemów sterowania związane z bezpieczeństwem -- Część 1: Ogólne zasady projektowania
• PN-EN ISO 13850:2012 Bezpieczeństwo maszyn -- Zatrzymanie awaryjne -- Zasady projektowania
• PN-EN ISO 13857:2010 Bezpieczeństwo maszyn – Odległości bezpieczeństwa uniemożliwiające sięganie kończynami górnymi i dolnymi do stref niebezpiecznych

Typ C:

• PN-EN 415-5+A1:2010 Bezpieczeństwo maszyn pakujących -- Część 5: Owijarki
• PN-EN ISO 23125:2010 Obrabiarki -- Bezpieczeństwo – Tokarki
• PN-EN 609-1+A2:2009 Maszyny rolnicze i leśne – Wymagania bezpieczeństwa dotyczące łuparek do drewna – Część 1: Łuparki klinowe
• PN-EN 1870-16:2013-04 Bezpieczeństwo obrabiarek do drewna – Pilarki tarczowe -- Część 16: Dwupiłowe pilarki do wykonywania uciosów
• PN-EN 13208+A1:2012 Maszyny dla przemysłu spożywczego -- Obieraczki warzyw -- Wymagania z zakresu bezpieczeństwa i higieny
• PN-EN ISO 11148-2:2012 Narzędzia z napędem nieelektrycznym -- Wymagania bezpieczeństwa -- Część 2: Przecinarki i zaciskarki

W powyższych listach wskazane są tylko przykłady norm zharmonizowanych. Pozostaje nam odpowiedzieć na pytanie – czy producenci maszyn są zobowiązani do spełnienia wymagań norm zharmonizowanych? Żadne akty prawne nie wskazują, że normy zharmonizowane są obowiązkowe, jednak często będą one ułatwiały przeprowadzenie procesu oceny zgodności, w tym nadanie oznaczenia CE i wystawienie deklaracji zgodności WE. Dlaczego tak się dzieje?
W normach zharmonizowanych znajdziemy dobre praktyki projektowania maszyn zebrane w postaci jednego lub kilku dokumentów w odniesieniu. Normy zharmonizowane z dyrektywą maszynową będą określały co zrobić, aby maszyna była bezpieczna i nie stwarzała zagrożeń. Zatem producent / projektant maszyny nie będą musieli samodzielnie wymyślać rozwiązań projektowych w maszynie, wystarczy, że zastosują się do znormalizowanych specyfikacji zawartych w normach zharmonizowanych.

Podsumowując, normy zharmonizowane to specyfikacje techniczne, określające bardziej szczegółowo wymagania dla danej grupy maszyn. Dzielą się na trzy kategorie – A, B, C (od norm ogólnych do bardzo szczegółowych). Normy zharmonizowane częściowo spełniają wymagania dyrektywy maszynowej. Nie są one obowiązkowe, aczkolwiek znacznie ułatwiają przeprowadzenie procesu oceny zgodności z dyrektywą maszynową 2006/42/WE, wystawienie deklaracji zgodności WE zgodnie z prawem, oraz oznakowanie maszyny znakiem CE. Stosowanie norm zharmonizowanych na pewno przyczynia się do poprawy stanu bezpieczeństwa projektowanej maszyny, dlatego warto je stosować.