KARTY CHARAKTERYSTYKI – CO TRZEBA O NICH WIEDZIEĆ? 

Karty charakterystyki są dokumentami wystawianymi przed producentów substancji chemicznych, które zostały zaklasyfikowane jako substancje niebezpieczne. Obowiązek wystawienia karty charakterystyki oraz przekazania jej wraz z substancją wszystkim dystrybutorom i użytkownikom substancji wynika z Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego 1907/2008, zwanego w skrócie REACH. Rozporządzenie określa w jakich przypadkach należy opracować kartę i co powinno się na niej znajdować. Ważna jest świadomość, że karty charakterystyki dotyczą tylko i wyłącznie substancji niebezpiecznych, a nie w ogóle wszystkich substancji chemicznych. Dlatego w przypadku substancji innych niż niebezpieczne producent nie musi wystawiać karty charakterystyki, a użytkownicy substancji nie mogą tego wymagań.

Dla kogo ważne są karty charakterystyki?

Użytkownikiem substancji chemicznych jest każdy z nas. Na co dzień spotykamy się z środkami niebezpiecznymi, takimi na przykład, jak środki do dezynfekcji. W przypadku środków niebezpiecznych używanych w celach domowych, producent ma obowiązek przedstawienia na etykiecie opakowania wszystkich informacji ważnych pod kątem bezpiecznego użytkowania danego środka. Nie ma natomiast obowiązku sprzedawania środka razem z jego kartą charakterystyki.

Inaczej sytuacja wygląda podczas wykorzystywania substancji niebezpiecznych w firmach (niezależnie od tego, czy środek jest kupowany na potrzeby własne, np. do sprzątania, czy na cele produkcyjne). Wówczas producent „chemii” ma obowiązek przekazania karty charakterystyki wraz ze sprzedawaną substancją. Natomiast użytkownik substancji (firma kupująca i wykorzystująca substancję) ma obowiązek pozyskania od producenta karty charakterystyki i stosowania jej. Co to w praktyce oznacza?

Temat kart charakterystyki można rozpatrzyć dwukierunkowo:

- substancja niebezpieczna jako surowiec używany do produkcji wyrobu,

- substancja niebezpieczna jako czynnik szkodliwy występujący na stanowisku pracy pracownika firmy.

Substancja niebezpieczna jako surowiec używany do produkcji wyrobu

W przypadku substancji stosowanej jako składnika wyrobu gotowego, producent wyrobu musi wziąć pod uwagę skład chemiczny substancji i odnieść go do wymagań prawnych, które obowiązują dla wyrobów, które tworzy. Dyrektywy nowego podejścia, w tym dyrektywa zabawkowa (2009/48/WE), dyrektywa RoHS 2 (2011/65/WE) oraz dyrektywa o wyrobach medycznych (93/42/EWG) zawierają wprost zakaz stosowania niektórych substancji w zabawkach, sprzęcie elektrycznym i elektronicznym oraz wyrobach medycznych. Dotyczy to na przykład ftalanów, szeregu metali ciężkich, w tym kadmu i rtęci, a także PBB (polibromowanych bifenyli) i innych. Oprócz zakazów stosowania niektórych substancji producenci zabawek i innych typów wyrobów mają obowiązek umieszczania na swoich wyrobach (lub w ich dokumentacji) informacji o związkach uczulających. To czy związek o ograniczonym stosowaniu znajduje się w wyrobie można ustalić właśnie z kart charakterystyki substancji, których użyto do produkcji wyrobu. Stosowanie kart charakterystyki jest więc niezbędne przy nadawaniu oznaczenia CE na wyroby podlegające pod dyrektywy europejskie.

Substancja niebezpieczna jako czynnik szkodliwy występujący na stanowisku pracy pracownika firmy

Drugim przypadkiem, który należy rozpatrzyć są obowiązki pracodawcy, którego pracownicy użytkują w firmie substancje niebezpieczne. Zgodnie z kodeksem pracy taki pracodawca musi prowadzić wykaz substancji niebezpiecznych stosowanych w zakładzie. Powinien także zapoznać pracowników z warunkami bezpiecznego użytkowania takich substancji oraz zapewnić im ochrony indywidualne, jeśli wymagają tego warunki pracy. O tym, jakie ochrony należy zapewnić pracodawca dowie się z kart charakterystyki. Oprócz tego, w kartach znajdują się informacje jak reagować w razie wypadku (np. oblanie się substancją niebezpieczną), wycieku substancji do środowiska, a także magazynowania i transportu tych substancji. Kwestia magazynowania jest szczególnie istotna w przypadku substancji łatwopalnych i wybuchowych, gdy niewłaściwe przechowywanie zwiększa ryzyko wystąpienia pożaru lub wybuchu. W praktyce pracodawca chcąc wypełnić właściwe swoje obowiązki powinien:

- posiadać aktualne karty charakterystyki wszystkich używanych w zakładzie substancji niebezpiecznych i przygotować wykaz takich substancji wraz z odniesieniem do kart,

- zapoznać pracowników z treścią kart i posiadać potwierdzenie takiego zapoznania, w postaci podpisu pracownika,

- zapewnić, jeśli to konieczne, instrukcje postępowania z substancjami oraz wszelkie środki ochrony indywidualnej i zbiorowej potrzebne do bezpiecznego stosowania i przechowywania substancji.

Informacje zawarte na kartach charakterystyki

Karta charakterystyki ma określoną w rozporządzeniu REACH treść, a także powinna być aktualizowana, jeśli zmieni się skład substancji niebezpiecznej, zmieni się prawo dotyczące „chemii”, lub zmieni się wiedza naukowa dotycząca danej substancji, która będzie miała wpływ na ocenę bezpieczeństwa tej substancji. Karta charakterystyki musi posiadać następujące informacje:

• identyfikacja substancji/preparatu;
• identyfikacja przedsiębiorstwa;
• identyfikacja zagrożeń;
• skład/informacja o składnikach;
• pierwsza pomoc;
• postępowanie w przypadku pożaru;
• postępowanie w przypadku niezamierzonego uwolnienia do środowiska;
• postępowanie z substancją/preparatem i jej/jego magazynowanie;
• kontrola narażenia/środki ochrony indywidualnej;
• właściwości fizyczne i chemiczne;
• stabilność i reaktywność;
• informacje toksykologiczne;
• informacje ekologiczne;
• postępowanie z odpadami; informacje o transporcie;
• informacje dotyczące przepisów prawnych;
• inne informacje.

Na co zwracać uwagę w przypadku zakupu substancji niebezpiecznej?

1. Wraz z zakupem substancji chemicznej trzeba obowiązkowo otrzymać od producenta lub dystrybutora kartę charakterystyki. Karta powinna być bezpłatnie dołączona do substancji.
2. Karta charakterystyki powinna być aktualna. W praktyce oznacza to, że powinna być wydana lub zaktualizowana nie wcześniej niż w maju 2010 r., gdyż wtedy zmieniło się rozporządzenie REACH w zakresie dotyczącym wyglądu kart.
3. Karta charakterystyki musi posiadać informacje określone w poprzednim punkcie. 

Brak którejkolwiek z informacji powinien wzbudzić podejrzliwość użytkownika substancji, co do wiarygodności karty.